Concurrerend produceren door te digitaliseren

RCT Gelderland Jaarverslag 2023

Het is 23 maart 2021 wanneer het misgaat in het Suezkanaal. Een van de grootste containerschepen ter wereld, 400 meter lang en 60 meter breed, volgeladen met een slordige 10.000 containers loopt vast in het Suezkanaal. Er kan geen schip meer doorheen. Zes dagen ligt het schip daar. Er ontstaat een groot probleem, omdat een enorme file aan vrachtschepen ontstaat. Niet verwonderlijk want 12 procent van de wereldhandel gaat door dit kanaal. En dit op een moment dat we midden in de coronacrisis zitten, waar supply chains niet meer functioneren, onderdelen niet te krijgen zijn, want vele grenzen zijn gesloten. Het enorme schip is overigens op weg van China naar Rotterdam.

De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat Europa de productie te veel overlaat aan Azië en vooral aan China. Dat maakt ons continent afhankelijk van China en hiermee kwetsbaar. Het vastgelopen containerschip is daar een klein voorbeeld van. Het is van belang dat Europa weer een strategisch autonome industrie krijgt, oftewel meer zelf gaat produceren. Om dit concurrerend te kunnen doen zijn procesinnovaties via digitalisering, robotisering en automatisering onontkoombaar. Daardoor neemt de arbeidsproductiviteit namelijk toe en kunnen we met dezelfde hoeveelheid mensen meer toegevoegde waarde creëren voor de Nederlandse economie. Daardoor kunnen we concurreren met landen waar de loonkosten veel lager zijn. Als dit lukt kan het voor maakbedrijven interessant worden om productie die nu nog in het buitenland plaatsvindt terug te halen naar Nederland (reshoring).

Of dit allemaal heeft meegespeeld binnen de EU is de vraag. Feit is wel dat Europa volop inzet op digitalisering van het mkb. En zo start in Nederland in 2023 het programma EDIH, ‘European Digital Innovation Hub’. Er komen vijf hub’s in Nederland, waarvan één in Oost-Nederland, die zich vooral richt op robotica. De provincies Gelderland en Overijssel samen met kennisinstellingen, fieldlabs, Kennispoort Zwolle, Novel-T en RCT Gelderland vormen het consortium achter de hub in Oost-Nederland. Voor RCT Gelderland een belangrijke ontwikkeling, omdat maar liefst 2,0 fte van de in totaal 5,5 fte vanaf 2023 wordt besteed aan EDIH. Dit en het belang van digitalisering en verhoging van de arbeidsproductiviteit vormen de redenen om in het jaarverslag over 2023 dit als thema te kiezen.

In dit hoofdartikel staan we als eerste stil bij de relatie tussen de verhoging van de arbeidsproductiviteit en digitalisering. Daarna gaan we nader in op het EDIH-project en staan stil bij de rol die RCT Gelderland daarbij speelt. Naast dit hoofdartikel zijn in dit digitale jaarverslag vier kwartaalberichten (Q-Views) over 2023 en de financiële kengetallen opgenomen.

Het belang van digitalisering

In dit hoofdartikel staat de relatie tussen digitalisering en arbeidsproductiviteit centraal. Het belang voor ondernemers, ook in het mkb, om te digitaliseren is echter breder.

Arbeidsproductiviteit
Om dan toch bij arbeidsproductiviteit te beginnen. Als we in Nederland en de EU willen produceren kan dat alleen als de arbeidsproductiviteit toeneemt via proces innovaties. Digitalisering is daarbij onontkoombaar, omdat je alleen dan in staat bent om met hetzelfde aantal of zelfs minder mensen meer waarde te leveren voor de klant. Daardoor ben je als bedrijf concurrerend op de wereldmarkt. We staan verderop op in dit artikel hier nog uitgebreid bij stil.

Interne organisatie
Een CRM-systeem dat goed wordt bijgehouden, een ERP-pakket, of een tablet, het zijn allemaal digitale instrumenten die werk binnen een onderneming doorgaans efficiënter maken, waardoor er in minder tijd meer gedaan kan worden.

Arbeidsomstandigheden
De inzet van een cobot, spuitrobot, of agv verbeteren de arbeidsomstandigheden voor medewerkers, het leidt vaak tot minder repeterend en zwaar werk.

Inclusieve technologie
Digitalisering en de inzet van technologie zorgen er ook voor dat mensen in staat gesteld worden om taken uit te voeren, die voorheen niet lukten. Dit geldt binnen het bedrijf, denk aan mbo’ers die hbo-taken uitvoeren, maar het geldt ook voor mensen die buiten het arbeidsproces staan en dankzij digitalisering aan de slag kunnen.

In alle gevallen geldt dat digitalisering alleen niet het toverwoord is. Continu verbeteren ofwel procesinnovatie, verantwoordelijkheden lager in de organisatie beleggen, korte lijnen, een heldere focus het zijn allemaal belangrijke randvoorwaarden om als (mkb)-onderneming slagvaardig te kunnen opereren.

De arbeidsproductiviteit in Nederland en Gelderland

Bij arbeidsproductiviteit meten we de toegevoegde waarde en zetten die af tegen de werkgelegenheid. Als de toegevoegde waarde stabiel blijft of groeit, maar de werkgelegenheid krimpt is er sprake van een stijgende arbeidsproductiviteit. Stijging is om twee redenen van belang: de bevolking vergrijst, waardoor het aantal niet-werkenden stijgt ten opzichte van het aantal werkenden en het versterkt onze concurrentiepositie op de wereldmarkt. De arbeidsproductiviteit van Nederland neemt af (Bron: RaboResearch 3 april 2024). In de jaren negentig van de vorige eeuw groeide dit nog met 1,5 procent per jaar, inmiddels is dit nog maar 0,5 procent. De ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit verschilt sterk per regio en is mede afhankelijk van de sectoren die een regio domineren. Over het algemeen hebben kapitaalintensieve sectoren een hogere arbeidsproductiviteit, terwijl voor arbeidsintensieve sectoren het omgekeerde geldt.

Bron: CBS (bewerking: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)

In deze tabel scoort Oost-Groningen met 65,3 het laagst, de arbeidsproductiviteit is het hoogst in Groot-Amsterdam met 103,8, een verschil van meer dan 50 procent. Goed scoren verder Groot-Rijnmond, Utrecht en Zuidoost-Noord-Brabant. Schiphol, de Rotterdamse haven en de A2 kennis-as zijn verantwoordelijk voor deze relatief hoge arbeidsproductiviteit. De Gelderse regio’s blijven op het terrein van de arbeidsproductiviteit achter bij het gemiddelde in Nederland. Inlopen van die achterstand is van belang, zo geeft de Rabobank aan. Als de achterstand ongeveer gehalveerd wordt, neemt de omvang van de Nederlandse economie met circa zes procent toe. Daarom is regionaal economisch beleid noodzakelijk. Vanuit die context is de keuze van de provincie Gelderland om via het recent gepubliceerde economische beleid ‘Ruimte voor Economie’ in te zetten op de verhoging van de arbeidsproductiviteit in het mkb, door te digitaliseren, verstandig.

The European Digital Innovation Hub (EDIH)

EDIH is een EU-programma dat bestaat uit hub’s. Dit zijn de regionale aanspreekpunten voor vragen en uitdagingen rondom digitalisering. Een EDIH ondersteunt bedrijven in hun digitale transformatie en doet dit zonder winstoogmerk.

De EDIH’s bieden uiteenlopende vormen van ondersteuning, waaronder:

• Toegang faciliteren tot testfaciliteiten
• Organiseren van netwerkactiviteiten
• Trainen en opleiden van (potentiële) medewerkers bij bedrijven
• Het mogelijk maken van toegang tot financiering

Ze richten zich met name op het mkb en ondersteunen hen om maximaal gebruik te kunnen maken van de voordelen van digitalisering.

In Nederland zijn er vijf hub’s, een daarvan is gevestigd in Oost-Nederland: ‘bedrijven in Oost-Nederland verder helpen in hun digitaliseringsvragen. Dat is het doel van de Oost- Nederlandse aanvraag EDIH BOOST Robotics EastNL’. Achter de hub gaat een consortium van 18 partners en 30 netwerkpartners schuil. Hieronder bevinden zich universiteiten, hogescholen, fieldlabs, maar ook organisaties als Novel-T, Kennispoort Zwolle en RCT Gelderland. Het hele project is ingedeeld in een zestal werkpakketten:

• Communicatie en disseminatie
• Makelen en schakelen
• Test voor je investeert
• Financiering
• Skills & training
• Internationale samenwerking

De innovatiemakelaars van RCT Gelderland, Kennispoort Zwolle en Novel-T (Twente) bezoeken bedrijven, gaan met ze in gesprek en bieden EDIH-assessments aan als mogelijkheid om inzicht te krijgen in hun digitaliseringsvragen. Het assessment is in feite een zelfscan, waarbij de onderneming aangeeft wat de huidige stand van zaken is op het terrein van digitalisering en waar hij naar toe wil. Daarbij komen verschillende thema’s langs, denk aan servitization, flexible manufacturing, smart working en advanced manufacturing. Op basis van het afgenomen assessment maken de innovatiemakelaars een actieplan. Hierin worden prioriteiten benoemd waarmee het bedrijf aan de slag kan en waarin vanuit EDIH ondersteuning kan plaatsvinden. Denk daarbij aan hogescholen, fieldlabs of een organisatie als Perron 038. Echter, het is vaker het geval dat een ander bedrijf meer kennis heeft over een bepaald onderwerp en dan wordt de verbinding met die collega-ondernemer gelegd. De looptijd van EDIH is in principe zeven jaar, waarbij er na drie jaar een eerste evaluatiemoment is. Vanuit RCT Gelderland wordt er van de 5,5 fte 2,0 fte aan EDIH besteed.

EDIH startte in mei 2023 en de eerste assessments worden pas rond de zomer afgenomen. De reacties van de eerste ondernemers bij wie de assessments worden afgenomen is overwegend positief. Robbert van der Kraats, product owner en IT-manager bij VMT, Verschoor Metaal Techniek: “mijn tip voor andere ondernemers: vraag een Smart Industry Assessment aan bij RCT Gelderland. Het is waardevol en levert veel informatie op. Die investering in uren haal je er zo uit. Dus doen!”. Evert Nijkamp, Directeur IT Bieze Food Group: “het Smart Industry Assessment geeft een goed overzicht van de stand van zaken en waar we als BFG naar toe willen groeien. We hebben de sessies als nuttig voor BFG ervaren.”

Conclusie

Het jaar 2023 staat bij RCT Gelderland in het teken van digitalisering. Niet verwonderlijk als daar bijna 40 procent van de tijd van de innovatiemakelaars aan wordt besteed. Voor een deel leidt tot dit nieuwe dienstverlening voor de mkb-maakbedrijven in Gelderland: het afnemen van assessments. Op hun beurt zorgen die assessments weer voor nieuwe verbindingen met andere bedrijven, of aanbiedende partijen binnen het EDIH-cluster. Het accent op digitalisering is terecht, het extra werk dat dit oplevert past redelijk bij de kerntaken van de innovatiemakelaars. Tegelijkertijd legt het een flink beslag op onze tijd en als we vraag gestuurd, adequaat en flexibel mkb maakbedrijven willen blijven verbinden met andere ondernemers, kennisinstellingen of initiatieven dan is het van belang dat we daarvoor ruimte behouden. Want dat werk is de basis van de unieke rol die de innovatiemakelaars van RCT Gelderland vervullen: aan de keukentafel zitten bij veel ondernemers. Alleen zo kunnen we de ogen en oren van de provincie zijn en blijven in de maakindustrie.